فسفر
نقش
فسفر، يكي از عناصر حياتي براي گياهان مي‌باشد كه به اشكال مختلف معدني و آلي در خاك موجود است. اين عنصر در تمام فرايندهاي بيوشيميايي، تركيبات انرژي زا و در سازوكارهاي انتقال انرژي دخالت دارد. بعلاوه فسفر جزيي از ساختار فسفوپروتئين‌ها،DNA، RNA، فسفوليپيدها، قندهاي فسفردار، فيتين و ساير تركيبات آلي فسفردار است. اشكال معدني فسفر در تنظيم pH محيط داخلي سلول هاي موجودات زنده نيز نقش دارند. فسفر همچنين در توليد تركيب هاي داراي پيوندهاي غني از انرژي نيز نقشي مهم برعهده دارد.
كمبود فسفر سرعت رشد را كند مي‌كند و عملكرد را كاهش مي‌دهد و همچنين اثرات سوء بر كيفيت ميوه، دانه و كيفيت آنها مي‌گذارد. در خاك هايي كه فسفر قابل جذب آنها پايين است، خاصيت انباري و مقاومت در برابر سرما نيز كاهش مي‌يابد.
غلظت فسفر در بيشتر گياهان در حدود 1/0 تا 4/0 درصد وزن خشک گياه مي باشد.
وجود مقادير کافي فسفر سبب ازدياد رشد گياه مي گردد. فسفر کافي، همچنين باعث زودرسي محصول به خصوص در غلات مي گردد. فسفر نيز عنصري متحرک مي باشد و کمبود آن سبب کاهش شديد در رشد کلي مي گرد.
علاوه بر اين، فسفر در ميزان جذب عناصر كم مصرف فلزي توسط ريشه گياه نيز نقش دارد و ميزان جذب اين عناصر را افزايش مي‌دهد.
فسفر به عنوان یك عنصر ساختمانی در ساخت اسیدهای نوكلئیك نقش دارد و این اسید‌ها ناقل اطلاعات ژنتیكی در گیاه می‌باشند. فسفر عمده ترین ماده‌ای است كه سبب خاصیت اسیدی اسیدنوكلئیك می‌شود. فسفر در انتقال انرژی در درختان میوه نقش دارد بنابر این در فعالیت متابولیكی گیاه نقش داشته و بطور غیر مستقیم بر عملكرد محصولات از این طریق تأثیر می‌گذارد. فسفر بصورت تركیبات آلی فیتات در گیاه ذخیره می‌شود و به همراه سایر عناصر در ساختمان دانة گرده شركت دارد. این عنصر در تشكیل بذر نقشی اساسی داشته و به مقدار زیاد در بذر و میوه یافت می‌شود. افزایش بیش از حد این ماده در محصولات باغی احتمالا باعث كاهش كیفیت غذایی آن می‌شود (كه مربوط به نسبت اسید فیتیك به روی می‌باشد).
فسفر به عنوان کليد زندگي گياه لقب گرفته و مهم‌ترين نقش فسفر در گياه، در انتقال و ذخيره انرژي به صورت مولکول ATP است. فسفر در رشد زايشي و تشکيل گل و غيره نقش مهم و مؤثري دارد.
سفر یكی دیگر از عناصری است كه به مقدار زیاد مورد نیاز درختان میوه می‌باشد. به اشكال H2PO4-- و HPO4-- ، بیشتر از اشكال دیگر جذب می‌شود. فسفر در خاك بصورت سنگ فسفات، خاك فسفات و تركیبات آلی فسفات وجود دارد و شكل معدنی آن بیشتر از شكل آلی می‌باشد. میزان فسفر بخصوص به شكل آلی در افقهای سطحی بیشتر از افقهای زیرین خاك می‌باشد. مقدار متوسط آن در خاك 22/0 تا 1 درصد می‌باشد و متوسط غلظت آن در گیاه 1/0 تا 5/0 درصد می‌باشد. و یكی از نامحلول ترین و سخت متحرك ترین عناصر در خاك می‌باشد و pH خاك در جذب آن بسیار مؤثر است. مناسبترین pH برای جذب فسفر از خاك توسط درختان میوه 5/6 تا 7 می‌باشد. فسفر اثر رقابتی با سایر عناصر دارد بطور مثال محققین معتقدند كه افزایش بیش از حد فسفر باعث اختلال در جذب آهن و یا بروز علائم كمبود آن شود. همچنین كلسیم زیاد در خاك (خاكهای آهكی ) باعث كاهش فسفر قابل دسترس برای درختان میوه می‌شود و یا ازت بطور غیر مستقیم باعث افزایش جذب فسفر توسط گیاه می‌شود.
مشکلات مصرف زياد فسفر
بر اثر مصرف زياد فسفر، گياه دچار مسموميت فسفري مي‌شود و يا تعادل تغذيه‌اي گياه بهم مي‌خورد.
همچنين در اثر مصرف زياد فسفر به دليل اثر آنتا‌گونيستي فسفر با روي، كمبود روي در گياه بروز مي‌کند. بهترين عنصري که با فسفر اثر آنتا‌گونيستي داشته، عنصر روي است که بر اثر مصرف زياد فسفر در کشور ما كمبود روي (Zn)، آهن (Fe) و منگنز (Mn) تشديد مي‌شود.
علائم كمبود و بیش بود فسفر
گاهی علائم كمبود فسفر شبیه ازت می‌باشد. در كمبود فسفر رشد بخش هوایی و ریشه هر دو كند و یا متوقف می‌شود. برگها كوتاه، باریك و نازك می‌شوند و در این حالت دمبرگها زاویة كوچكی را با شاخه تشكیل می‌دهند. رشد طولی گیاه عمودی بوده و شاخه‌های جانبی كمتر رشد می‌یابند. تعداد برگها كاهش یافته وجوانه‌ها می‌میرند و تعداد شكوفه‌ها كاهش می‌یابد بنابراین از محصول میوه نیز كاسته می‌شود. برگها به رنگ سبز تیره مایل به آبی یا ارغوانی در می‌آیند و گاهی لكه‌ها و یا نوارهایی به همین رنگ بر روی پهنك برگ ظاهر می‌شود. رنگ ارغوانی كه مربوط به مادة آنتوسیانین می‌باشد از مشخص ترین علائم كمبود فسفر در درختان میوه می‌باشد. كمبود فسفر فعل و انفعالات سوخت و ساز نظیر تبدیل قند به نشاسته را متوقف می‌سازد و در نهایت آنتوسیانین در برگ تشكیل می‌شود. علائم كمبود در برگهای پیر مشاهده می‌شود و برگهای جوان سرشاخه‌ها به رنگ سبز طبیعی باقی می‌مانند. در هنگام كمبود فسفر در بعضی از میوه ها، گوشت میوه نرم و شیرة میوه خیلی ترش و خاصیت انباری آن كاهش می‌یابد.
راههای جلوگیری از كمبود و بیش بود فسفر
كودهای رایج برای مصرف در باغهای میوه عبارتند از سوپر فسفات ساده، سوپر فسفات تریپل، فسفات آمونیوم و دو كود جدید كه اخیراً به مصرف می‌رسد یعنی بیوفسفات طلایی و كود فسفاته میكروبی می‌باشد. سوپر فسفات ساده حاوی 20% P2O5 وسوپر فسفات تریپل حاوی 46% P2O5 هستند. مونوفسفات آمونیوم دارای 11% ازت و 48% P2O5 است. فسفاتهای آمونیوم به دلیل داشتن عیار بالای مواد غذایی و تمایل كم به جذب رطوبت و كلوخه شدن، مصرف بیشتری دارند. بیوفسفات طلایی با داشتن 20% P2O5 ، گوگرد و روی و كود فسفاتة میكروبی پودری با داشتن حدود 20% P2O5 گوگرد و روی به عنوان كودهای مناسب فسفر دار برای مصرف در باغهای میوه شناخته شده اند. از آنجایی كه حركت فسفر در خاك به سختی صورت می‌گیرد توصیه می‌شود در هنگام احداث باغهای میوه و كاشت نهالها حتماً در بستر كاشت از كودهای فسفاته (در صورت نیاز خاك) استفاده شود. همچنین در باغهای احداث شده و بارور بصورت چالكود و یا كانال كود می‌توان از كودهای فسفاته استفاده نمود. مصرف كودهای فسفاته تأثیری بر آفات و بیماریهای درختان میوه نداشته ولی بعلت اثر رقابت، در جذب سایر عناصر غذایی مؤثر خواهد بود.
مشخصات فنی برخی از كودهای فسفاته چنین می‌باشد:
كود دی آمونیوم فسفاتDAP
ازت كل حداقل18 درصد، فسفاتهای قابل استفاده حداقل46 درصد برحسبP2O5 ، فسفاتهای محلول در آب حداقل41 درصد برحسبP2O5 ، نم (رطوبت) حداكثر یك‌درصد. حداقل95 درصد دانه‌ها دارای قطر 2 تا 4 میلیمتر باشند.
اثر فسفر موجود در این كود بر روی درختان میوه مشابه تأثیر سوپرفسفات تریپل است. خاصیت اسیدزایی این كود به علت یون آمونیوم موجود در آن بیشتر از سوپر فسفات می‌باشد.
بیوفسفات طلایی
این كود یكی از تولیدات كودی داخل كشور می‌باشد كه در كیسه‌های 50 كیلوگرمی‌عرضه می‌شود. هر كیسه حاوی 30 كیلوگرم خاك فسفات غلیظ شده ، 10 كیلوگرم گوگرد پودری، 8 كیلوگرم كود آلی و دو كیلوگرم سولفات روی به همراه یك كیسه نیم كیلوگرمی‌باكتری تیوباسیلوس می‌باشد.
كود سوپرفسفات تریپل (غلیظ)
فسفاتهای قابل استفاده حداقل46 درصد برحسبP2O5 ، فسفاتهای محلول در آب‌حداقل درصد برحسبP2O5 ، اسید فسفریك آزاد حداكثر 5/1 درصد، نم (رطوبت) حداكثر یك درصد، دانه‌بندی حداقل95 درصد قطر 4-2 میلیمتر. این كود اندكی اسیدزا بوده ولی در خاكهای آهكی تأثیری بر روی pH خاك ندارد. بر خلاف سوپرفسفات ساده، گچ به صورت ناخالص در این كود وجود ندارد.
كود منوفسفات آمونیوم (MAP)
این كود محتوی12 درصد ازت، 60 درصد فسفر (P2O5) بوده‌و كودی است‌محلول‌و درسیستم آبیاری قطره‌ای و سایر روشهای آبیاری تحت فشار می‌توان از آن به سهولت استفاده كرد.
كود سوپرفسفات ساده PO4H2)2Ca, CaSO4, 2H2O (
فسفاتهای محلول در آب حداقل14 درصد، رطوبت حداكثر 12 درصد، اسید فسفریك‌آزاد حداكثر 4 درصد.
كود پلی فسفات آمونیومPo3NH4)n (
ازت(N) 14درصد، فسفر(P2O5) حداقل60 درصد، درصد مواد غیرمحلول حداكثر یك‌درصد، این كود به شدت جاذب‌الرطوبه است و باید به صورت محلول تهیه شود و تنها در سیستم آبیاری تحت فشار قابل مصرف می‌باشد.
اسید فسفریك خالص (H3PO4)
از این اسید نیز می‌توان به صورت كود در روشهای آبیاری تحت فشار استفاده كرد. این كود محتوی54 درصد فسفر (P2O5) می‌باشد.
كود میكربی فسفاته
فسفر(P2O5) حداقل 23 درصد، اندازه ذرات90 درصد بین4-2 میلیمتر، به‌رنگ‌خاكستری‌تیره، كادمیم كمتر از 25 میلیگرم در كیلوگرم، حداقل تعداد باكتری حل‌كننده فسفات‌در هر گرم‌كود(105)100000 عدد، حداكثر رطوبت5 درصد
www.ake.blogfa.com www.ake.blogfa.com www.ake.blogfa.com