گیاهان دارویی بخش اول
گیاهان دارویی گیاهانی هستند که یک یا برخی از اندام‌های آنها حاوی ماده موثره بوده ،که این ماده کمتر از۱٪ وزن خشک گیاه را تشکیل می‌دهدو دارای خواص دارویی بر روی موجودات زنده‌است.همچنین کاشت،داشت و برداشت این گیاهان به منظور استفاده از ماده موثره آنها انجام می‌شود.
اثربخشی
برخی معتقد به خواص درمانی برای گیاهان داروئی نبوده یا در مورد آن اظهار تردید می‌کنند. بیشتر مردم به هنگام بیماری به سوی داروهای شیمیایی روی می‌آورند که در اینجا سؤال دومی مطرح می‌گردد که، آیا داروهای گیاهی بهترند یا داروهای شیمیایی؟
پاسخ اول :
تردید در مورد اثربخشی گیاهان داروئی از آنجا ناشی می‌گردد که نحوه آماده سازی داروهای گیاهی و تحویل آنها به مردم به نحو صحیح انجام نمی‌گیرد و در نتیجه خواص درمانی گیاه از بین رفته و یا تقلیل می‌یابد که این امر موجب عدم تأثیر گیاه در درمان بیماری می‌گردد. از مواردی که باعث کاهش اثر بخشی گیاه می‌گردد:
کشت در زمینی که از نظر مواد خاص مورد نیاز گیاه، دچار کمبود باشد.
عدم مبارزه صحیح با آفات و بیماریهای گیاهان داروئی کشت شده که بعضاً، باعث کاهش مواد مؤثر گیاه یا تغییر نسبت ترکیبات مفید گیاه می‌گردند.
رعایت نکردن زمان مناسب برداشت (برحسب وضعیت هوا و ساعات روز)
خشک کردن گیاه در شرایط نامناسب (از نظر درجه حرارت- مدت زمان خشک کردن یا سرعت خشک کردن و…)
عدم نگهداری صحیح و بسته بندی مناسب (فرارّ بودن برخی ترکیبات - آلودگی گیاه برداشت شده به قارچ یا باکتری و…)
تقلبات داروئی (بعضاً بطور عمدی یا غیر عمد گیاهی به‌عنوان گیاه دیگر به صرف داشتن ظاهر مشابه فروخته می‌شود و این مسأله علاوه بر اینکه در سطح گونه گیاهی- به فراوانی - اتفاق می‌افتد بعضاً در حد جنس گیاه نیز صورت می‌گیرد)
پاسخ دوم :
داروهای شیمیایی از برخی جهات نسبت به داروهای گیاهی برتری دارند ولی مصرف طولانی و یا در برخی موارد مصرف مقطعی این داروها می‌تواند عوارض جانبی برجای گذارد که بعضاً، از خود بیماری نیز خطرناک ترهستند. همچنین استفاده مداوم، بی رویه و نادرست داروهای شیمیایی باعث ایجاد میکروبهای بسیار مقاوم شده که داروهای شیمیایی بر روی آنها بی تأثیر بوده و یا کم اثرند و در نتیجه بیماران باید به سوی آنتی بیوتیکها و داروهای قوی تری که هر روز با نامهای جدید ارائه می‌گردند، روی آورند.
روش تهیه برخی از اشکال مصرفی داروهای گیاهی
دم کرده: مقدار تعیین شده از پودر گیاه را، در مقدار معینی از آب جوش ریخته و بهم می‌زنند. بعد روی ظرف را پوشانده و به مدت ۳۰-۱۵ دقیقه صبر می‌کنند سپس آن را صاف می‌کنند.
جوشانده : الف) جوشانده ملایم : مقدار معینی از گیاه خردشده را با ۴/۱ لیتر آب جوش مخلوط کرده ومی گذارندکمی بجوشد. سپس آن را از حرارت دور کرده، صبر می‌کنند تا دم بکشد، سپس آن را صاف می‌کنند ب) جوشانده معمولی : تفاوت آن با جوشانده ملایم در افزایش زمان جوشش است.
خیسانده: این شکل برای مواد مؤثری که در اثر حرارت از بین می‌روند توصیه می‌شود. برای تهیه خیسانده سرد مقدار مشخصی از پودرگیاه را در حجم معینی از آب ریخته در ظرف را ۶ الی ۱۲ ساعت می‌بندند، سپس محتویات ظرف را صاف می‌کنند.
در ادامه متن به خواص دارویی 6 نمونه از این گیاهان میپردازیم.
گل خطمي
گل خطمي يك گياه علفي پايا استكه از تير تا شهريور گل مي دهد. اين گياه در چراگاهها, مرغزارها, كنارجويها بخصوص در خاكهاي شور و در زمينهاي پست تا نسبتاَ مرتفع ديده مي شود. گل خطمي در اروپاي مركزي, كشورهاي بالتيك, مناطق حاشيه رود خانه هايي كه به درياي سياه و خزر مي ريزند و در غرب سيبري تا آسياي مركزي يافت مي شود.ريشه ها و برگها اندامهايي از گياه هستند كه دارويي مي باشند. امروزه ريشه و برگ از گياهان كشت شده جمع آوري مي شوند. ريشه ها در پاييز برداشت مي شوند و قبل از كندن پوست آنها بايد در زيرزمين و يا در يك محلي بصورت موقتي انبار شوند. در طي عمل پوست كندن لايه چوب پنبه اي و بخش كورتكس برداشته مي شود و سپس ريشه ها تكه تكه مي شوند و در حرارت 40 درجه سانتي گراد خشك مي شوند. برگها قبل از مرحله گلدهي جمع آوري مي شوند. داروي حاصله نبايد داراي برگهايي باشد كه مورد حمله زنگ ياديگر آفات قرارگرفته باشند. ماده دارويي بوي معطر و طعم موسيلاژي نسبتا شيريني دارد و حاوي 10 درصد تركيبات موسيلاژي ناشناخته است. بعلاوه, ريشه ها حاوي تركيبات ديگر مانند نشاسته (حدود 38درصد), قند(حدود 10 درصد) و قند اينورت مي باشد. برگها علاوه بر موسيلاژ حاوي مقدار كمي اسانس فرار (2%) مي باشند. ماده موسيلاژ خلط آور است, سوزش غشا مخاطي راتسكين و التهاب را كاهش مي دهد.ماده دارويي به صورت خيس شده در آب سرد و بصورت شربت يا چاي براي درمان بيماريهاي تنفسي كه غشاء مخاطي ملتهب شده و مي سوزد مصرف داخلي دارد و سرفه شديد و تنگي نفس راتسكين مي دهد. در بيماريهاي كودكان اين دارو اثر بسيار خوبي براي درمان اسهال و بيماريهاي روده اي دارد. ماده دارويي اصولا از گياهان كشت شده دربلژيك, آلمان و ايالات متحده آمريكا بدست مي آيد و كشت و كار گل خطمي از قرن هجدهم شروع شده است.
آويشن
گياهي است علفي شبه درختچه اي چند ساله كه تاريخ گل آوري آن از ارديبهشت تا شهريور مي باشد. پراكنش آن بفراواني در نقاط كوهپايه اي, مراتع, خاكهاي شني, سنگلاخي, در جنگلهاي آزاد و در مناطق كم درخت پست تا مرتفع رشد مي كند. توزيع جغرافيايي آن در مناطق معتدل اروپا و آسيا و همچنين گرينلند, ايسلند و مناطق اطراف رودخانه يني سئي سيبري مي باشد. محل استقرار آن در آمريكاي شمالي مي باشد. قسمت هاي هوايي آن قبل از مرحله گل آوري جمع آوري مي گردد. قسمت هاي فوقاني بهمراه گل چيده شده و در سايه و يا درون اطاقك هاي خشك كن با حرارت مصنوعي تحت شرايط 40 درجه سانتي گراد خشك مي شود. دارو داراي عطر و قدري طعم تلخ, مزه ادويه اي مي باشد. اين دارو حاوي 3/0 درصد اسانس است كه تركيبات آن بستگي به منشا جغرافيايي و ساير فاكتورها دارد. همچنين دارو داراي فلاون ها, تانن ها و تركيبات تلخ مي باشد. اثرات مفيدي در درمان بيماريهاي مجاري تنفسي فوقاني و نيز ناراحتي هاي جهاز هاضمه دارد و اين بعلت كاهش اسپاسم وجلوگيري از نفخ مي باشد. بصورت مصرف داخلي بفرم دم كرده قطره يا شربت براي سرفه هاي محرك زكام و آبريزش مجاري تنفسي فوقاني و هم چنين ناراحتي هاي جهاز هاضمه بكار مي رود. به عنوان استعمال خارجي در درمان زخم هاي چركي و روماتيسم كاربرد دارد. اسانس اين گياه داراي خاصيت ضد عفوني كننده است و براي تهيه برخي غرغره و دهان شويه ها و خميردندان بكار مي رود ولي ازطرف ديگر شبيه روغن آويشن است. دارو منحصرا بصورت وحشي جمع آوري شده و بنابراين شامل گونه هاي مختلفي از آويشن مي باشد.
فلفل
فلفل يك گياه علفي يكساله تا دو ساله است كه از خرداد تا شهريور گل مي دهد. انواعي كه داراي ميوه كوچكي هستند بنظر مي رسد اجداد فلفل قرمز امروزي باشند كه در مناطق نيمه حاره و حاره اي جنوب ايالات متحده تا بخش هاي شمالي آمريكاي جنوبي رشد مي كند. Capsicum در مناطق گرم دنيا كشت مي شود. اولين فلفل ها بوسيله كريستف كلمب به اسپانيا وارد شد. كشت و كار فلفل در اروپاي مركزي و از كشورهاي مديترانه اي تا شبه جزيره بالكان صورت مي گيرد.بخشي از گياه كه براي استخراج تركيبات موثره استفاده مي شود ميوه آن است و حاوي مقدار زيادي كاپسايسين مي باشد. ميوه هاي رسيده در سايه خشك مي شوند. دارو طعم ادويه دارد و باعث سوزش زبان مي شود. حاوي حدود 2 درصد كاپسايسين است كه اغلب محققين بعنوان آلكالوئيد آن را طبقه بندي مي كنند, گليكوزيدهاي فلاونوئيد و حدود 2/0 درصد ويتامين دارد. C مقداري از اسانس فرار كاپسايسين پوست را مي سوزاند و قرمز مي كند. به مقادير كم ترشح شيره معده را تحريك مي كند. Capsicum بندرت بعنوان يك دارو استفاده مي شود و فقط بصورت پودر شده يا تنتور براي تحريك هضم معده مورد استفاده قرار مي گيرد. اغلب بصورت خارجي به شكل پماد, مرهم و گچ براي درمان روماتيسم و ورم مفاصل استفاده مي شود. البته بصورت سبزي هم بمصرف مي رسد. البته در اين حالت كاپسايسين كمي دارد ولي ميزان ويتامين آن بالا مي باشد. فلفل واريته هايي زراعي زيادي دارد.
گاوزبان
گاوزبان يك گياه علفي يك ساله است كه از ارديبهشت تا شهريور گل مي دهد. اين گياه به احتمال زياد بومي منطقه مديترانه است ولي بعضي محققين عقيده دارند بومي خاورميانه است. كشت و كار گاوزبان بوسيله عربها در جنوب اسپانيا در قرون وسطي معرفي شد. اين گياه در بسياري از مناطق اروپا, غرب آسيا و آمريكاي شمالي مي رويد و اغلب بصورت وحشي در محل هاي لم يزرع و كناره رودخانه ها ديده مي شود.بخش هاي هوايي به منظور اهداف دارويي درابتداي گلدهي از خرداد تا شهريور جمع آوري شده و در سايه خشك مي شوند. دارو بويي شبيه به خيار دارد و طعم آن تند مي باشد. حاوي موسيلاژ, ساپونين ها, تانن ها و ديگر تركيبات است و مدر, ضد التهاب و سرد است. البته اثر آن اختصاصي نيست.دم كرده آن براي التهاب مجاري ادرار, روماتيسم و بيماريهاي قلبي مفيد است. بخش هاي هوايي گاوزبان باشويد بعنوان سالاد يا بعنوان چاشني در سالاد استفاده مي شود. اين گياه ازحالت وحشي جمع آوري مي شود و نيز براي مصارف خانگي كشت مي گردد.
گشنيز
گشنيز يك گياه علفي يكساله است كه در خرداد و تير گل مي دهد و احتمالا بومي كشورهاي شرق درياي مديترانه مي باشد و در حال حاضر يك علف هرز مزارع اين مناطق است. گشنيز عملاَ بصورت گسترده اي كشت مي شود و اغلب در مزارع, تاكستانها, نزديك ايستگاه راه آهن و در زمينهاي باير مناطق پست و نسبتاَ مرتفع مناطق گرم يعني مديترانه اي, اروپاي مركزي, شرق آسيا و مناطقي از آمريكاي شمالي و جنوبي يافت مي شود.ميوه ها از گياهان زراعي كه جنبه دارويي دارند جمع آوري ميشوند. ميوه ها را با كوبيدن همانند ميوه هاي انيسون, رازيانه و كراويه جدا مي كنند. وقتي ميوه ها له شوند بوي تندي از آنها خارج مي شود. حاوي 4/0 تا 1 درصد اسانس فرار است. ترشح شيره معدهذ را تحريك مي كند, بادشكن است و در درمان اختلالات روده كوچك كاربرد دارد و ضد تشنج و خاصيت خلط آور (اكسپكتورانت) دارد. دم كرده آن عمدتا براي نفخ و درد معده و تحريك اشتها مصرف مي شود. بصورت خارجي بعنوان پماد براي درمان روماتيسم و ورم مفاصل كاربرد دارد. البته گشنيز در غذاها و بعنوان چاشني درغذاهاي گوشتي, سس و كنسروماهي كاربرد دارد. روغن استخراج شده از بذر علاوه بر اينكه درصنايع غذايي, دارويي وعطر سازي كاربرد دارد بعنوان يك ماده خام براي توليد تركيبات معطر مانند لينالول, سيترال و آيونون نيز مصرف مي شود. اسانسهاي فرار استخراج شده از بخش هاي هوايي بوي تقريبا نامطبوعي همانند كل گياه دارد. گشنيز در بسياري از كشورهاي اروپا و آسيا كشت مي شود ولي عمدتا در شوروي سابق مي باشد.
جعفري
جعفري يك گياه علفي دو ساله است كه از خرداد تا تير گل مي دهد و احتمالا بومي منطقه مديترانه است. اين گياه در سرتاسر دنيابعنوان يك گياه آشپزخانه اي و سبزي ريشه اي كشت مي شود. جعفري اغلب در كنار جاده ها و زمينهاي باير رشد مي كند. بخش هايي از گياه كه مورد استفاده قرار مي گيرند شامل ريشه ها و ميوه ها و بعضي اوقات بخش هاي هوايي مي باشند. ريشه ها را در اواخر پاييز يا در بهار سال دوم رشد جمع آوري كرده قطعه قطعه مي كنند و در حرارت 40 درجه سانتي گراد خشك مي كنند. ميوه ها را جدا كرده و بر روي پارچه قرار داده تا برسند و بعد از آن بذرها را با كوبيدن جداكرده و سپس تميز مي كنند. ماده دارويي بوي ادويه اي دارد وشيرين است كه بخاطر اسانس فرار آن مي باشد. بذرها حاوي 7 درصد اسانس فرار, ريشه ها حدود 1/0 درصد و برگها تا 3/0 درصد اسانس دارند. به مقدار كم كمك به عمل هضم كمك مي كند شديدا مدر است و نفخ را كاهش مي دهد. البته به مقادير زياد باعث جمع شدن خود در غشاء دور رحم مي شود و بنابراين در زمان حاملگي از آن نبايد استفاده كرد. مقدار زياد روغن اثرات گيج كنندگي دارد. دم كرده آن يا بصورت مخلوط با چاي علفي براي بيماريهاي مجاري ادرار و التهاب غده پروستات استفاده مي شود. اسانس فرار حاصل از بذرها, ريشه ها, و اندامهاي سبز علاوه بر مصرف دارويي در صنايع غذايي بعنوان چاشني نيز كاربرد دارند. جعفري تازه بعنوان چاشني در سوپ, سالاد و ديگر غذاها كاربرد دارد. جعفري قرنهاست كه كشت شده است. تنها منبع داروي حاصله از گياه زراعي جعفري است.
منبع: www.ake.blogfa.com منبع: www.ake.blogfa.com منبع: www.ake.blogfa.com