خانواده پريمولاسه:
سيكلامن Cyclamen Persicum
نام سيكلامن در هر منابعي كه ذكر شده پسوند پرسيكوم Persicum يعني ايراني را به همراه دارد. سيكلامن يك گياه ملي و ارزشمند ايراني است.
گونههاي سيكلامن عبارتند از :
1. سيكلامن ايراني؛
2. سيكلامن پرورشي؛
3. سيكلامن پات پنت (گلداني).
سيكلامن ايراني يك گياه بومي فلات ايران است. شكل اوليه اين گياه در جنگلهاي شمال ايران از چالوس تا لاهيجان ديده ميشود، و نيز در بعضي از جنگلهاي استان گلستان پراكنده است.
سيكلامن يك گياه زمستان گل است و با توجه به ارزش و اهميت گياهان زمستان گل يا پات پلنتهاي زمستانه اين گياه جايگاه خوبي در ايران براي توليد، پرورش و صادرات به كشورهاي متقاضي دارد. سيكلامن گياه وسيع‌الرشد اما كند رشد بوده و نياز به يك دوره نسبتاً طولاني براي گل دهي و ورود به فاز زايشي دارد. هم‌چنين اين گياه در تمام مراحل رشد تا زمان گلدهي احتياج به مراقبت ويژه دارد.
روند رشد رويشي تا مرحله گلدهي
سيكلامن ايراني داراي بذرهاي سياه رنگ، ريز و زاويهدار است و در يك بستر بسيار سبك، نرم و كم عمق كشت ميشوند. با انجام مراقبتهاي اوليه حدود 28 تا 35 روز بعد جوانه ميزند. اولين گياه جوانه زده بذري، برگ ريز بشكل يك برگ كوچك اوليه يا يك غده بسيار ظريف، كوچك و كم رنگ با ريشه ظريف دارد. تمام اندامهاي گياه نياز به مراقبت دارند تا يك سيكلامن غدهدار و پر گل پرورش يابد. بعد از اين مرحله، گياهان يك برگي را به گلدانهاي استكاني انتقال ميدهند. زماني كه گياه چهار برگي داراي غده‌ي گياهي رشد يافته و آماده براي انتقال به گلدان بزرگتري باشد شكل برگها بتدريج از حالت اوليه خارج شده و برگها به طرف كامل شدن و توسعه يافتن پيش ميروند. در مرحله هشت برگي، يك بار ديگر گياهان را به گلدانهايي با قطر حدود 15 سانتيمتر كه در اصطلاح باغباني گلدانهاي خياري گفته ميشوند، منتقل ميكنند. اين مرحله كه مصادف با ماه 14 و 15 زندگي گياه مي‌باشد بتدريج شرايط براي به گل رفتن گياه آماده ميشود. در طي مرحله رويشي، مواد غذايي كافي بخصوص نيتروژن و پتاسيم ضروري است. در 6 هفته قبل از گل دهي درجه حرارت محيط پرورشي بايد در حدود 12 تا 15 درجه سانتي‌گراد باشد تا جوانههاي گل در حدود ماه‌هاي آذر تا دي ظاهر شوند.
تعداد بسيار زياد شاخههاي گل دهنده‌ي اين گياه از ويژگي‌هاي انحصاري آن مي‌باشد. سيكلامن جزء معدود گياهاني است كه بيش از 80 شاخه گل در هر بوته توليد ميكند، كه اين شاخههاي گل يكي از پتانسيلهاي قابل توسعه و قوي در راه بهبود كيفيت و توسعه كشت و كار اين گياه محسوب ميشود.
بعد از ظهور و شكفتن گلها مراقبت از رشد رويشي ادامه پيدا ميكند. سيكلامن گياهي است كه همزمان با رشد زايشي، رشد رويشي دارد. از آنجا كه تعداد شاخههاي گل توليد شده با تعداد برگهاي توليد شده رابطه مستقيم دارد در نتيجه هر چه به تعداد برگها افزوده شود، تعداد گلها هم بيشتر خواهد شد، همين موضوع سبب ميشود كه رشد رويشي در طي دوره زايشي مورد توجه و اهميت واقع شود.
از نكات قابل توجه در پرورش سيكلامن حفظ و نگهداري آن از باكتريها و عوامل قارچي است. سيكلامن‌هاي مبتلا به برخي از آلودگيهاي باكتريايي دچار مرگ برگي خواهند شد. لذا پيشگيري از چند طريق صورت مي‌گيرد.
پيشگيري
- استريل كردن خاك؛
- مجزا بودن گلخانه؛
- جلوگيري از تردد بي مورد كارگران در گلخانه.
گلهاي سيكلامن جزء معدود گلهايي است كه در زمان رسيدن، توليد اتيلن نميكنند. اين يك فاكتور بسيار مهم و قابل توجه در پرورش گياه است. گياهي كه بطور طبيعي اتيلن ناچيز توليد ميكند دوام و عمر بسيار بالايي خواهد داشت. به اين ترتيب در طي يك دوره طولاني از اول آذر ماه تا هر زماني كه درجه حرارت در حدود 18 تا 20 درجه سانتي‌گراد بطور يكنواخت نگه داشته شود گياهان پر گل وجود خواهند داشت لذا بدين منظور از گلخانههاي سرد و يا گلخانههايي كه سيستم گرمايي خيلي فعالي ندارند استفاده ميكنند. پرورش سيكلامن در گلخانه اختصاصي خودش انجام ميشود.
در مراحل مختلف رشد رويشي گياه، نيازهاي تغذيهاي متفاوتي براي سيكلامن‌ها وجود دارد. در مراحل اوليه رشد تا 8 برگي افزودن ppm 200 نيتروژن و ppm 150 پتاسيم بطور ثابت به آب آبياري هر هفته توصيه شده است. در زمان گلدهي نيز مقدار نيتروژن به ppm 100 تقليل و مقدار پتاسيم به حدود ppm 200 افزايش يابد. بنابراين اهميت مواد غذايي مخصوصاً ماكروالمنت‌ها (پرمصرف‌ها) Macroelements در رشد اين گياه بارز است.
سيكلامن به محيطي با نور غيرمستقيم آفتاب ولي نور متوسط نياز دارد. نورهاي شديد و طولاني مدت باعث سوختگي گياه و عدم رشد برگهاي گياه ميشوند. با مقايسه 4 نوع سيكلامن روشن شد كه سيكلامن قرمز دوام بيشتري به حالت گل بريده دارد. كلاً دوام گلهاي بريده سيكلامن از بقيه شاخه بريدهها بيشتر است. نگهداري گلهاي بريده سيكلامن در صورتي با موفقيت همراه است كه برخلاف گياهان ديگر، دم‌گل گياه بريده نشده باشد. به عبارت ديگر به روي ساقه گل دهنده گياه به اصطلاح عمل كاتينگ انجام نشده باشد و دم‌گل مستقيماً از روي غده گياه كَنده شده باشد.
تنها نگهدارنده مناسب براي اين گياه مصرف اتانول (الكل طبي) براي پيشگيري از بيماريهاي باكتريايي و انسداد آوندها است.
سيكلامن بوسيله بذر تكثير ميشود اما در اين روش تكثير دو مشكل عمده وجود دارد كه عبارتند از :
عدم جوانه زني موفق و سريع بذرها، بدليل وجود جنين نوع خطي يا لينير امبريو Linear embryo در گياه است. براي كمك به جوانه‌زني بذرها تيمار با اسيد جيبريليك با غلظت ppm 50 نتايج خوبي داده است.
بذرگيري گلهاي سيكلامن كامل بوده اما مادگي آن‌ها از نوع سوزني و بسيار باريك است. پرچم‌ها به شكل يك مثلث و قلب، مادگي را در برگرفتهاند. لذا براي اينكه گرده افشاني گياه با موفقيت انجام شود بايد گياه را تكان دهند تا دانههاي گرده روي كلاله ريخته شود. يا اينكه پرچم‌ها را مصنوعاً جدا كنيم و بساك‌ها را روي كلاله تكان دهيم. روش ديگر تكثير گياه سيكلامن بوسيله غدههاي گياه است. سيكلامن جزء گلهاي فصلي (يكساله) يا دائمي نيست بلكه يك گياه غدهدار است. اصطلاحاً به چنين غدههايي پيازهاي كاذب اطلاق ميشود. اين گونه پيازها نسبت به سرما مقاوم نيستند و توليد پيازچه هم نميكنند. بنابراين با قطعه قطعه كردن پيازها گياه تكثير ميشود. اما هر سال پس از رشد پياز يا غده و توليد گل، و ورود به فصل تابستان گياه به استراحت ميرود. بدين ترتيب كه در ابتدا فاصله آبياري را طولاني كرده و در نهايت آبياري را بطور كامل قطع ميكنند. 3-2 هفته گياه را در مرداد ماه بدون آبياري در يك محل سايه آفتاب درختان قرار ميدهند. بعد از اين مدت غدهها را از خاك خارج ميكنند و بخشهاي هوايي قديمي را از غده جدا ميكنند و دوباره در يك خاك مناسب ميكارند. لذا اين عمليات را ميتوان 4-3 سال ادامه داد. ولي معمولاً بعد از پايان سال سوم يا چهارم كيفيت و تعداد گلها كاهش پيدا ميكند. به همين دليل هر غده سيكلامن را بيش از دو سال براي كشت و كار استفاده نميكنند. از آنجا كه مراقبت تابستانه اين گياه كار سادهاي نيست و امكان از بين رفتن غده در تابستان وجود دارد از آن به عنوان گياه دائمي نام برده نميشود.
ارقام وحشي سيكلامن پنج گلبرگ دارند، گل برگ واژگون به رنگ‌هاي صورتي، بنفش و سفيد مي‌باشد. اما ارقام پرورشي داراي برگهاي بسيار درشت و متنوع بوده و براي مدت طولاني به گل ميروند. در ارقام وحشي گلدهي براي مدت كوتاهي است كه در هر بار تعداد محدودي گل توليد ميشود. اما در ارقام پرورشي دوره‌ي گلدهي تا زماني كه درجه حرارت وضعيت مطلوبي دارد، وجود دارد.
در سيكلامن وحشي ميوه روي دم‌گل كاملاً پيچيده (بصورت فنر) وجود دارد و اين فنر كمك ميكند كه كپسول در حالت كاملاً حفاظت شده باقي بماند تا بذر گياه برسد.
هم‌چنين در سيكلامن پرورشي دم‌گل‌ها آسيب‌پذيرند و در مقابل آبياري زياد يا عوامل باكتريايي سقوط كرده و در نتيجه بذرها از بين ميروند.
پامچال يا پريمولا
پامچال به عنوان يك گل زمستانه شناخته شده است. نشاهاي جوان پامچال را در حدود ماه‌هاي آبان و آذر كشت ميكنند. كشت پامچال در گلدان انجام ميشود، و با توجه به رنگ‌هاي مختلف اين گياه مناسب فضاي سبز است. پامچال‌هاي گروه كلاله بالا از سطح پرچم، بذرگيري موفقي ندارند، لذا بذرگيريبايد مصنوعاً انجام شود. نكته مهم در پرورش و به گل رفتن پامچال طي سرماهاي زمستان است.نشانه هاي 6 برگه پامچال بايد يک دوره 2 هفته اي سرماي 4 تا 6 درجه سانتي گراد را طي کنند تا به گل بروند اگر دوره سرما براي گياه اتفاق نيفتد گلهاي پامچال ظاهر نشده يا گلهاي ظاهر شده كيفيت خوبي ندارند.