تولید مثل انواع جلبک
مقدمه
جلبکها سادهترین موجودات واجد کلروفیل هستند. سه تفاوت عمده بین جلبکها و گیاهان عالی وجود دارد. اولا جلبکها فاقد ریشه ، ساقه وبرگ هستند، ثانیا در اطراف اندامها یا ساختارهای زایشی جلبکها یاختههای محافظ وجود ندارد، ثالثا جنین در جلبکها دیده نمیشود. در طبیعت جلبکها در محیطهای گوناگون یافت میشوند. آب محیطی است که بیشترین جلبکها را در خود جای داده است.
در سطح خاکهای مرطوب نیز تعداد بسیار زیادی جلبک یافت میشود. بخشهای هوایی درختان و همچنین سنگها و صخرهها محلهای دیگری هستند که جلبکها میتوانند بر روی آنها رشد کنند. بعضی از جلبکها میتوانند در محیطهای غیر معمولی ، مثل دریاچههای نمک ، چشمههای آب گرم و یخچالهای طبیعی و حتی در درون بدن و بافتهای موجودات زنده زیست کنند.
تکثیر رویشی یا غیر جنسی(Vegetative reproduction)
تکثیر رویشی به طرق مختلف در جلبکها انجام میگیرد که شامل تقسیم سلولی ، فراگمنتیشن ، تشکیل هارموگونیا ، تشکیل پروتونماها ، تشکیل ستارههای آمیلوم ، تشکیل توپرها ، تشکیل بول بیلها است. در اشکال تک سلولی تکثیر رویشی با تقسیم سلولی اتفاق میافتد. در انواع رشتهای یک رشته به قطعات کوچک شکسته شده و قطعات کوچکتر با تقسیم رشد میکنند. این تقسیم را فراگمنتیشن گویند. در جلبکهای شاخه سیانوفیتا ، تریکوم به قطعات متحرکی با طولهای متفاوت شکسته میشود که این قطعات را هارموگونی گویند.
هارموگونیها دارای پتانسیل لازم برای تبدیل به تریکوم هستند. تشکیل هارموگونیها به دلیل تشکیل صفحات جداگر یا نکریدیها اتفاق میافتد. در شارا تولید مثل رویشی با تشکیل پروتونماها ، ستارههای آمیلوم ، توپرها و بول بیلها همراه است. ستارههای آمیلوم حاوی مواد ذخیرهای بیشتر بوده در گرههای پایینی محور تشکیل میگردند. توپرها ساختمانهای گردی میباشند که در بخش مدفون گیاه (بخش ریزوئیدال) تشکیل میشوند. بولبیلها ممکن است گرد یا بیشکل باشند. در گره های ساقه و یا ریشه تشکیل میگردند.
انواع تولید مثل غیر جنسی
زئوسپور
سلولهای تاژکدار متحرک یا به صورت گروهی هستند که در سلولها در شرایط مساعد تشکیل میگردند. با توجه به تعداد تاژک انواع آنها فرق میکند. تعداد تاژکها ممکن است 4--2 و یا چندین عدد باشد. محل اتصال تاژک نیز حایز اهمیت است. در کلامیدوموناس با دو تاژک ، در اولوتریکس 4 تاژک ، در اودوگونیوم چند تاژک وجود دارد.
آپلانسپور
اسپورهای بدون زائده حرکتی که در شرایط مساعد تشکیل شده و از نظر پتانسیل فعالند.
هیپنواسپور
آپلانسیورهایی با جداره ضخیم میباشند که در شرایط بد و نامساعد تشکیل میگردند.
آکینیتها
در جلبکهای شاخه سیانوفیتها دیده میشوند. سلولهای رویشی تغیر شکل یافتهای با اندازه بزرگتر و دیواره ضخیمتر میباشند. دارای مواد رنگی و ذخیرهای بیشتری نیز هستند. آکینیتها ممکن است مستقیما جوانه زده و تبدیل به جلبک جدیدی شوند و یا ممکن است در فرم آپلانسیور درآیند.
پالملا
در شرایط کم آبی پروتوپلاسمهای دختر که نتیجه تقسیم غیر جنسی هستند، از سلول اصلی خارج شده و دیواره آنها ژلاتینی شده و نهایتا یک کلونی ماکروسکوپی متشکل از چندین سلول را که به نام پالملا نامیده میشوند، تشکیل میدهند. با پیدایش آب در محیط سلولها درفرم زئوسپور یا آپلانسپور خارج دفع میگردند.
اتواسپورها
اگر یک آپلانسپور شکل مشخصی نظیر سلول مادر را داشته ولی از نظر اندازه کوچکتر باشد، اتواسپور نامیده میشود.
اگزواسپورها
اسپورهای خارجی هستند که در اعضای جلبکهای شاخه سیانوفیت تشکیل میگردند و به جلبک جدیدی میتوانند تبدیل گردند.
آندواسپورها
اسپورهای درون سلولی با دیواره نازک هستند که غالبا در درون سلولها تشکیل میشوند. این نوع اسپورها در جلبکهای شاخه سیانوفیت دیده میشوند.
دوترکولونیس
در جلبکهایی نظیر ولوکس ، درون کلونی مادر کلونیهای کوچکتری تشکیل میگردند که به نام کلونیهای دختر نامیده میشوند. منشا این کلونیها سلولهایی به نام گونیدی میباشند که حجم آنها 10 برابر سلولهای رویشی عادی بوده در وضعیت خلفی کولونی قرار دارند. هر کولونی دختر پس از آزادشدن با افزایش اندازه سلولی تبدیل به کلونی جدیدی میگردد.
سیستها
در جلبکهایی که دارای تال سیفونال یا سنوسیتی هستند، یک ریسه به قطعات متعدد تقسیم میگردد که به هر کدام از آنها یک سیست گفته میشود. به هنگام تشکیل سیستها دیواره سلولی ضخیمتر میگردد. سیستها نیز در شرایط نامساعد تشکیل میگردد.
تولیدمثل جنسی
تولید مثل جنسی در جلبکهای مختلف به طرق مختلف انجام میگیرد که شامل ایزوگامی ، آپلانوگامی ، اتوگامی و هتروگامی است. هتروگامی شامل دو روش آنیزوگامی و ائوگامی میباشد. تولیدمثل جنسی در جلبکهای شاخه سیانوفیتا تاکنون گزارش نشده است.
ایزوگامی
اتحاد و ترکیب سلولهای جنسی متحرک و متشابه را ایزوگامی گویند. گامتها ممکن است از دو رشته متفاوت یا دو سلول مختلف یک رشته حاصل شوند.
آپلانوگامی
اتحاد دو گامت آمیبی شکل با آپلانوگامتها را گویند. گامتهای آمیبی شکل از نظر مورفولوژی متمایز نبوده ولی از نظر فیزیولوژیک از هم متفاوتند.
ولی گامت مهاجر نر تلقی میگرد.
اتوگامی
در اغلب دیاتومهها پرتوپلاستهای دختر یا هستههای تقسیم شده یک سلول بدون آزاد شدن با هم ترکیب میشوند که اتوگامی نامیده میشود.
هتروگامی:اتحاد امتهای نامشابه یا دیمورفیک را گویند که به دو گروه فرعی زیر تقسیم می شوند.
آنیزوگامی: دو متحرک که با هم ترکیب میگردند، از نظر اندازه و فیزیولوژیکی آنیزوگام هستند. سلول کوچکتر گامت نر و سلول بزرگتر گامت ماده است. گامت نر در مقایسه با گامت ماده فعالتر میباشد.
ائوگامی: گامت نر تاژکدار بوده در حالیکه گامت ماده بزرگتر و بدون تاژک میباشد. در رودوفیتا تکثیر جنسی به طریق ائوگامی انجام میگیرد. ولی گامت نر بدون تاژک بوده به نام اسپرماتیت نامیده میشود.
منبع: مرکز مقالات کشاورزی AKE( بزرگترین وبلاگ کشاورزی ایران )