گندم
گندم از مهمترین غلات است. این گیاه در دو گونه وحشی و اهلی موجود است. گندم یک ساله و از خانواده گرامینهها (گندمیان) است.[۱]فهرست مندرجات [نمایش]
خصوصیات گیاه گندم
گندم ، گل آذین سنبلهای دارد. از هر گره آن معمولاً یک سنبلچه متشکل از دو گلوم و سه گلچه بوجود میآید. گاهی تعداد گلچهها به 9 هم میرسد. دانه گندم بین دو پوشش قاشق مانند به نامهای پوشک بیرونی (لما) و پوشک درونی (پالئا) قرار گرفته است. برگهای گندم مانند برگهای سایر غلات (به جز ذرت و ارزن) ، نازک و کم عرض بوده و زبانههای کوچکی دارند.
میوه گندم
میوه گندم با توجه به گونه آن ، 3 تا 10 میلیمتر طول و 3 تا 5 میلیمتر هم قطر دارد و شامل بخشهای زیر است.
گیاهک: یا رویان که تقریباً 5/2 درصد وزن دانه را تشکیل میدهد و سرشار از پروتئین و چربی است که این بخش را معمولاً در تهیه آرد گندم جدا میکنند.
سبوس: همان پوسته دانهاست و تقریباً 14 درصد از وزن دانه را تشکیل میدهد. سبوس را هم همچون گیاهک در مرحله آرد سازی از دانه جدا میکنند و معمولاً برای خوراک دام مورد استفاده قرار میگیرد.
آندوسپرم: حاوی مواد نشاستهای دانه گندم است و تقریباً 83 تا 87 درصد از کل دانه را شامل میشود. آندوسپرم دارای دانههای نشاستهای و مواد پروتئینی میباشد که دانههای نشاسته آن بهوسیله گلوتن که یکی از پروتئینهای موجود در دانهاست، بهم چسبیدهاند. میزان گلوتن موجود در دانه بر حسب نوع و نژاد گندم تفاوت میکند.
همین میزان گلوتن گندم است که مرغوبیت آن را تعیین مینماید. گندمهای قرمز سخت بهاره و پاییزه گلوتن بیشتری دارند و به همین دلیل ، ارزش تهیه نان از آنها بیشتر است. چون خمیر حاصل از آردی که از لحاظ گلوتن غنی است، به دلیل داشتن حالت کشدار ، قادر است که گازهای ناشی از تخمیر را بیشتر در خود نگهدارد و برای همین ، خمیر بهتر ورآمده و حجمش بیشتر میگردد. کیفیت پخت نان به طور عمده به دو فاکتور بستگی دارد : کیفیت وکمیت گلوتن خمیرنان.
کمیت گلوتن در ری کردن وافزایش حجم نان موثر است.گندمهایی که دارای مقدار بیشتری گلوتن هستند، از لحاظ نانوایی نیز کیفیت مطلوبتری دارند. کیفیت گلوتن نمیتواند جانشین کمیت آن شود، زیرا گندمهایی با کیفیت خوب گلوتن ممکن است آردی که از نظر نانوایی ناپایدار و سست باشد بوجود آورند. میزان گلوتن گندم بستگی فراوانی به شرایط آب وهوایی دارد، ولی به کمک اصلاح بذر گندم میتوان کمیت آنرا افزایش داد. شرایط جوی بیش از ارقام مختلف گندم در تغییر میزان مواد سفیدهای موثر و حداکثر میزان گلوتن را میتوان در نواحی گرم به دست آورد. آب وهوا به میزان 70 درصد ونوع رقم به میزان 30درصد در مقدار گلوتن دانه موثر میباشد. در نانوایی کیفیت گلوتن نیز مانند کمیت آن قابل اهمیت میباشد. کیفیت گلوتن به استقامت آن در برابر فشار گازهای ایجاد شده از تخمیر و همچنین پایداری آن در مقابل ازدیاد حجم و شل شدن خمیر (بدون آنکه پاره شود) بستگی دارد. به عبارت دیگر خمیر بایستی هنگام خمیرگیری مدتی پایداری کرده وبزودی شل نشود. بدین ترتیب جدار حبابهای هوای داخل خمیرزود پاره نشده و بالنتیجه نان حجم بیشتری پیدا میکند. درورآمدن خمیر بایست تخمیرزیادی صورت گیرد تا مقدارگازهای حاصله فراوانترشده وحجم نان افزایش یابد.
کیفیت گلوتن گیاه عمدتا به وسیله پیشینه ژنتیکی آن تعیین میشود: کیفیت گلوتن نمیتواند بوسیله تغییرات در شرایط محیط یا با استفاده از کودها تغییر یابد. سطوح بالاتر پروتئین که عمدتا سبب افزایش کیفیت نانوایی میشود، از خوب بودن کیفیت گلوتن حکایت دارد. سطوح بالاترN دررقم با کیفیت پائین پروتئین، فقط سبب پیشرفت بسیار محدودی در کیفیت نانوایی میشود. جهت افزایش کیفیت نانوایی آرد باید از یک طرف درصد رشد و نمو را که موجب بهبود کیفیت گلوتن میگردد زیاد نمود (مانند کیفیت گندم Manitoba)و از طرف دیگر کمیت گلوتن را با کمک روشهای به نژادی فزونی داد (برای نمونه در آلمان غربی میزان گلوتن از 19درصد به25-23 درصد افزایش یافتهاست) و بالاخره باید درصد بلغوریا سبوس را کاهش داد(6%). همچنین در اثر افزودن نمک طعام(به مقدارکم) به خمیر، ثبات و استحکام گلوتن زیاد میشود وتحمل خمیر در هنگام زدن و مخلوط کردن افزایش مییابد (غلظت زیاد نمک سبب تضعیف پایداری و استحکام خمیرمی گردد). گلوتن از دو جزء گلوتنین(محلول در باز ضعیف) و گلیادین(محلول در الکل نسبتاقوی) تشکیل یافتهاست که گلوتنین عامل چسبندگی خمیر و گلیادین عامل الاستیسیته(کشش) خمیر میباشد، برای جداسازی گلوتن از نشاسته از دستگاه گلوتن شوی گلوتامیک استفاده میشود و جداسازی گلوتنین و گلیادین با سانتریفیوژ گلوتن در دورهای بالا انجام میشود . خمیر خوب خمیری است که دارای مقادیر متناسبی از هر دو جزء باشد. بنابرنظر ایرانی (1385) درصد گلوتن مرطوب باید از27 کمترنباشدو شاخص گلوتن( عددکیفیت گلوتن) باید دررنج 90-50 باشد. بنظر میرسد که در شرایط تنش، بدلیل افزایش شدید انباشت پروتئینهای گلیادین(پروتئینهای گلیادین، پروتئینهای شبه شوک حرارتی بوده و مقاومت گیاه را در برابر تنشهای غیر زنده بالا میبرند)و کاهش اندک مقادیر پروتئینهای گلوتنین، شاخص گلوتن(نسبت گلوتنین به کل گلوتن) با کاهش مواجه شده و در نتیجه قدرت و کیفیت خمیر کاهش یابد. [۲]
مزارع گندم شرق اورگن در آمریکا
آب و هوای مناسب برای رشد گندم
شرایط ایدهآل برای رشد گندم ، آب و هوای خنک در دوره رشد رویشی ، آب و هوای معتدل در دوران تشکیل دانه و آب و هوای گرم و خشک در زمان برداشت محصول میباشد. بنابراین در مناطقی که زمستانهای سخت دارند، کشت گندم با مشکلاتی از قبیل سرمازدگی زمستانی مواجه میشود. البته باید بدانیم که گندم در برابر خشکی مقاومت چندانی ندارد و نمیتواند به مدت طولانی ، خشکی و کم آبی را تحمل نماید. اما قادر است خود را با شرایط خشک تا حدی تطبیق داده و با تشکیل یاختههای کوچکتر که در نهایت سبب تشکیل برگهای کوچک شده و در نتیجه روزنهها کوچکتر میشود، سطح تعریق را کاهش دهد و از اثرات سوء کم آبی تا حدی محفوظ بماند.
انواع گندم
معمولاً گندمها را به دو دسته کلی گندم بهاره و گندم پاییزه تقسیم بندی میکنند. این دو نوع علاوه بر آن که دانههایشان از نظر رنگ ، بافت ، شکل و ... باهم فرق دارد شرایط رشد و نمو آنها نیز باهم تفاوت میکند. این دو نوع گندم را در دو زمان مختلف در سال کشت مینمایند. دانه گندم ، دارای شیاری است که در طول دانه قرار میگیرد. عمق این شیار در گندمهای پاییزه زیاد و در گندمهای بهاره کم است. طرفین این شیار در گندمهای بهاره گرد و در گندمهای پاییزه گوشهدار میباشد.
گندم بهاره
در اوایل بهار کاشته میشود. پس از جوانه زدن ، گیاه جوان در بهار و اوایل تابستان رشد نموده و محصول آن را تا اواخر تابستان برداشت میکنند. گندم بهاره را معمولاً در نواحیی کشت میکنند که گندم پاییزه نمیتواند در برابر سرمای سخت زمستانی آن مناطق ، مقاومت نماید. البته میزان محصولدهی گندم پاییزه از بهاره بیشتر است. معمولاً پس از تهیه بذر و زمانی که دمای خاک به یک درجه سانتیگراد بالای صفر رسید، گندم بهاره را میکارند.
اگر شرایط آب و هوایی اجازه دهد میتوان گندم را زودتر هم کاشت تا دوره رشد آن طولانیتر شده و میزان محصول دهی آن بیشتر شود. گندم پاییزه برای آن که به مرحله گلدهی برسد، باید به مدت طولانی در معرض هوای سرد قرار گیرد. اگر گندم پاییزه را در بهار بکارند، چون دوره سرما را پشت سر نمیگذارد، نمیتواند گل آذین خوبی تشکیل دهد.
گندم پاییزه
این نوع گندم در نیم کره شمالی ، در فصل پاییز موقعی که دمای خاک از 13 درجه سانتیگراد کمتر باشد کشت میشود. ابتدا بذر گندم پاییزه جوانه میزند. سپس در فصل زمستان ، گیاه به صورت گیاه جوان کوچکی باقی میماند و با آغاز فصل بهار ، مجدداً رشد و نمو خود را آغاز میکند. معمولاً در یکی از ماههای خرداد ، تیر یا نهایتا مرداد ، دانه میرسد و آماده برداشت میشود. گندمهای پاییزه به نسبت گندمهای بهاره ریشههای عمیقتر و پرپشتتری دارند که تا 200 سانتیمتر در خاک نفوذ میکنند. این امر ناشی از آن است که گندمهای پاییزه فصل رشد طولانیتری دارند.
شرایط مناسب برای رشد گندم
خاک شنی و رسی عمیق با زهکشی خوب ، برای رشد گندم مناسب است. اصولا میزان عملکرد گندم در شرایط دیم (آبیاری با باران) ، در خاکهای ریز بافت بیشتر است. چون این قبیل خاکها قادرند آب را بهتر و به مدت طولانیتر در خود نگهدارند. اما در شرایط آبی (که کشاورز خود گیاه را آبیاری میکند) ، معمولاً گندم زیاد تحت تأثیر بافت خاک خود قرار نمیگیرد. گندم هم مانند سایر گیاهان نمیتواند در خاک خشک جوانه بزند.
گندم بهاره به دلیل ذخیره شدن رطوبت زمستانی در خاک ، همواره رطوبت مورد نیاز خود را دارد. اما رطوبت خاک گندمهای پاییزه معمولاً فرایند جوانهزنی را با مشکل مواجه مینماید. اگر برای جوانه زنی یا رشد اولیه جوانه ، خاک رطوبت کافی نداشته باشد بذرها ممکن است بپوسند یا در معرض صدمات ناشی از سرما قرار گیرند.
آفات و بیماریهای گیاه گندم
سن گندم
سن گندم(Eurygaster integriceps) پس از ملخ یکی از خطرناکترین آفات گندم میباشد و سالیانه خسارت زیادی به مزارع گندم وارد میسازد.
خسارت سن در دو مرحله مختلف صورت میگیرد : درنخستین مرحله و در فصل بهار حشرات کامل به مزارع غلات مخصوصا گندم روی میآورند و با مکیدن شیره سلولی گیاه باعث پژمردگی آن میگردند. در مرحله دوم پورهها پس ازخروج از تخم روی خوشهها میروند و دانهها را نیش زده واز محتوای دانه تغذیه میکنند و سبب کوچک شدن دانه میشوند. این حشره با نیش زدن دانهها آنزیم پروتئازرا وارد آنها نموده ودر نتیجه پروتئین گندم در محل نیش تجزیه شده وگلوتن سیال وآبکی میشود که این امر سبب ریختن وضایع شدن خمیر در هنگام پخت میشودواگر نان به صورت حجیم تهیه شود، چون گلوتن قدرت نگهداری گازکربنیک حاصل ازتجزیه گلوتن را ندارد و درمغز نان خلل وفرج تشکیل نمیشود، مغز اینگونه نانها اغلب نپختهاست وحالت پوکی نان سالم را ندارد و در صورت دیدن حرارت بیشتر، سخت و استخوانی میشود. بررسیها نشان میدهد که بیشترین مقدار تغذیه سن ازگندم در زمان ظهور سنهای نسل جدید بوده و خسارت کیفی سن در مرحله زایشی (عمدتا در مراحل شیری وخمیری دانه وبا شدت کمتری در مرحله سخت شدن دانه) وارد میشود. همچنین گفته میشود که زودرسی گیاه و متعاقب آن امکان برداشت زودهنگام محصول، چنانچه سبب عدم همزمانی زمان رسیدگی گیاه با ظهور نسل جدید سن گردد میتواند سبب کاهش خسارت کمی وکیفی سن به سنبلههای گندم گردد . بطورکلی درصد سن زدگی گندم از2تا3 درصد نباید تجاوز کند. گندمهای با درصد سن زدگی بیش از این مقدار به تنهایی قابل مصرف نبوده و باید با نمونههای با کیفیت بالا مخلوط شوند و یا اینکه مواد بهبود دهنده مثل اسیداسکوربیک ویا گلوتن به آنها اضافه شود و سپس مورد استفاده قرار گیرند.
امروزه اثبات شدهاست که بین مقدارسختی دانه و درصد سن زدگی دانهها ارتباط معکوس وجود دارد، یعنی هرچه سختی دانهها بیشتر باشد درصد سن زدگی کمتراست، همچنین تنش سبب افزایش درصد سن زدگی میشود. برای تعیین درصد سن زدگی ابتدا100گرم دانه گندم را وزن کرده، سپس دانههای سن زده را جدا و با توزین آنها درصد سن زدگی نمونه را محاسبه میکنیم. شایان ذکر است که محل نیش حشره به صورت یک لکه کوچک که اطراف آن به رنگ کرم روشن درآمده، قابل مشاهده و شناسایی است.[۳]
زنگ گندم
زنگ گندم را ، قارچی به نام Puccinia ایجاد میکند. مهم ترین بیماری گندم به شمار میرود که شامل زنگ ساقه ، زنگ برگ ، زنگ خطی و زنگ نواری میشود. شرایط محیطی مساعد برای ایجاد این نوع آفت ، آب و هوای گرم تا گرم مرطوب میباشد. تشکیل حفرههای قرمز یا سیاه که حاوی اسپورهای تولید مثل در سطح ساقه ، برگ ، غلاف و ... از علائم این بیماری میباشند. این قارچها از کارآیی گیاه در مصرف آب میکاهند، بافتهای گیاه را تخریب میکنند و تعداد دانههای موجود در سنبله را مانند زمانی که گیاه به کمبود آب دچار شده، کاهش میدهند.
سیاهک گندم
سیاهک گندم یکی از بیماریهای قارچی گندم است که میتواند به صورت سیاهک آشکار ، سیاهک برگ ، سیاهک پنهان معمولی و ... ظاهر گردد. سیاهک پنهان ، مهمترین و رایجترین و در عین حال ، مخربترین نوع سیاهک است که خسارت زیادی مخصوصا به گندم پاییزه وارد میآورد.
پوسیدگی جوانه و ریشه
بیماریهایی هستند که قارچها آنها را بوجود میآورند. این بیماریها هم خسارات زیادی را به محصول گندم وارد میکنند. در گذشته ، ضدعفونی نمودن بذر با ترکیبات جیوهای تا حدی از این بیماریها جلوگیری مینمود. اما امروزه اغلب از کاربامات و هگزا کلرو بنزن برای نابودی این بیماریها استفاده میکنند.
زمان برداشت محصول
دستگاه کمباین مدرن
زمان برداشت گندم تحت تأثیر عواملی از جمله بارندگی ، رطوبت نسبی ، دمای هوا و همچنین رسیدن دانه قرار میگیرد. برداشت گندم در ایران از اوایل بهار (در مناطق گرمسیری) آغاز شده و تا اواخر تابستان (در مناطق سردسیری) ادامه دارد. امروزه در سراسر جهان از وسایل مکانیکی خاصی برای برداشت گندم استفاده مینمایند، ولی هنوز هم گندم به طریق سنتی که کند و پر هزینهاست، برداشت میشود. در روش سنتی ، بوتههای گندم را از فاصله چند سانتی سطح خاک ، درو نموده و به صورت دستههای کوچک درمیآورند. سپس این دستهها را به خرمنگاه منتقل نموده و طی مراحل خاصی میکوبند. زمان صحیح برداشت گندم ، وقتی است که رطوبت دانه بین 14 تا 16 درصد باشد.
موارد مصرف گندم مواد مغذی آن
برخلاف سایر غلات ، گندم را میتوان از طرق مختلف از جمله در تهیه نان ، بیسکویت ، شیرینی ، کیک ، اسپاگتی ، ماکارونی و... مورد مصرف قرار داد. از گندم در صنایع کاغذ سازی، چسب سازی و همچنین در تهیه پودرهای لباسشویی هم استفاده میگردد. از سبوس و کاه آن نیز به عنوان خوراک دام استفاده میکنند. انواع مختلف گندم برای مصارف مختلف مورد استفاده قرار میگیرند. مثلاً گندمهای نرم بهاره یا پاییزه برای مصرف در صنایع بیسکویت سازی ، شیرینیپزی و کیکپزی مناسبند. در حالی که از گندمهای سخت پاییزه و بهاره در نانوایی استفاده بیشتری دارند.
تولیدکنندگان
مزرعه گندم در ایالات متحدهده تولیدکننده اصلی گندم — ۲۰۰۵ (میلیون تن)
چین 96
هندوستان 72
ایالات متحده آمریکا 57
روسیه 46
فرانسه 37
کانادا 26
استرالیا | 24
آلمان 24
پاکستان 22
ترکیه
تمام جهان 626
منبع: فائو [۴]
جستارهای دیگرمباحث مرتبط با عنوان
ارزن
برنج
بیماریهای گیاهان
تیره گندم
جو
دانه گیاهان
زنگ گندم
ذرت
سیاهک گندم
پیوند به خارجسازمان ملی گندمکاران ایالات متحده آمریکا
این نوشتار خُرد است. با گسترش آن به ویکیپدیا کمک کنید.
منبع
↑ wheat (انگلیسی) (۲۰۰۷). Encyclopædia Britannica. بازدید در تاریخ ۲۲ آوریل ۲۰۰۷.
↑ پایان نامه کارشناسی ارشد مهدی متقی با عنوان: بررسی تنش خشکی آخر فصل در ژنوتیپهای گندم هگزاپلویید متحمل، نسبتا متحمل و حساس بر روی عملکرد و خصوصیات کیفی
↑ پایان نامه کارشناسی ارشد مهدی متقی با عنوان: بررسی تنش خشکی آخر فصل در ژنوتیپهای گندم هگزاپلویید متحمل، نسبتا متحمل و حساس بر روی عملکرد و خصوصیات
↑ Major Food And Agricultural Commodities And Producers - Countries By Commodityجزوه غلات دکتر باقی دانشگاه آزاد اسلامی
زراعت عمومی دکتر محمد علی رستگا
Ake.blogfa.com 1 مقاله تخصصي كشاورزي زراعت زراعت گالری عکس ماشین زراعت غلات زراعت حبوبات زراعت گیاهان علوفه ای زراعت گیاهان صنعتی ماشین آلاتماشین آلات ماشین آلات تهیه زمین ماشین آلات کاشت ماشین آلات داشت ماشین آلات برداشت باغبانی باغبانی درختکاری گل کاری سبزی کاری قضای سبز دامپروری دامپروری عمومی گاوداری مرغداری گوسفند و بز شتر مرغ آبیاری آبیاری انواع آبیاری ترویج و آموزش ترویج آموزش اصول ترویج کشاورزی اصول آموزش کشاورزی روانشناسی پرورشی تکنولوژی آموزشی اصول مدیریت برنامه ریزی مقاله نویسی اصول آموزش بزرگسالان ارتباطات و نوآوری زبان تخصصی توسعه و ترویج گیاهپزشکی گیاهپزشکی بیماریهای گیاهی حشره شناسی علف های هرز گیاهان دارویی گیاهان دارویی بحران اقتصادی آخرین ترین هااقتصاد ایران آفت كش حشره كش هورمون بيل كلنك تراكتور علف هرز گیاه دارویی سپستان گیاه دارویی گرمك گیاه دارویی خرزهره گیاه دارویی سنا هندوانه ابوجهل گیاه دارویی آشنان خواص زعفران اسپندآويشن كوهي سنجد اویشناسفرزه كرچك عناب منداب پوسیدگی خشک لکه شکلاتی غربالی درختان میوه زنگ نواری یا زنگ زرد گندم بيماريهاي سفیدک کرکی (دروغین) پوسیدگی فیتوفتورایی طوقه و ریشه ی سن گندم بیماری پیچیدگی برگ لكه چشمي پوسیدگی طوقه ی زنگ سیاه ساقه ویروس پژمردگی برق زدگی نخود سفیدک سطحی پوسیدگی ذغالی سویا زنگ سياه سوختگی غلاف کپک خاکستری پیاز زنگ سياه لکه قهوه ای سیاهک جزیی پا خوره سیاهک پاکوتاه هيپرپارازيت زنگ زنگ تاجي يولاف مومی یا وژیک آنتراکنوز بلاست سفيدك پودري ake.blogfa.com 2