خاک های شور
در بیشتر اقلیم ها عالیترین انواع خاک های مبتلا به نمک خاک های شور هستند. طبق تعریف، خاک های شور حاوی مقادیر اضافی از نمک های محلول هستند. این خاک ها اغلب در اقلیم خشک و نیمه خشک وجود دارند. در شرایط مرطوب نمکهای محلول موجود در مواد مادری خاک و نیز نمکهای حاصل از هوادیدگی کانی ها شسته می شود و وارد آب های زیر زمینی می گردد که توسط جریان های آبی به اقیانوس ها انتقال می یابند.
در مناطق خشک شستشوی نمک ها و انتقال آنها به اقیانوس ناچیز است. شستشو معمولاً موضعی است و نمک های محلول به نقاط دور دست حمل نمی شوند. این امر به دلیل کمبود بارندگی در مناطق خشک است که برای شستشو و حمل نمک ها کافی است.
همچنین در این مناطق شدت زیاد تبخیر و تعرق گیاه باعث تجمع نمک های محلول در خاک و آب ها سطحی می شود.
هوادیدگی کانی های اولیه، یک منیع غیر مستقیم تولید نمکهای محلول است ولی شواهد کمی در مورد اینکه این منبع به تنهایی باعث تجمع نمک های محلول در خاک و تشکیل خاک های شور است نیز، در دست می باشد. خاک های شور معمولاً در نقاطی که نمک های محلول از سایر مناطق توسط آب، به آنجا حمل می شوند بوجود می آیند. شرایط مناسب زهکشی که ممکن است به دلیل پایین بودن نفوذ پذیری خاک و یا بالا بودن سطح آب زیر زمینی ایجاد شود، در مراحل شور شدن خاک دخیل است.
بالا بودن سطح آب زیر زمینی اغلب به وضعیت توپوگرافی محل مربوط می شود. زهکشی آب از اراضی بالا دست به دره ها و دشت ها ممکن است باعث بالا آمدن سطح آب زیر زمینی و نزدیک شدن به سطح خاک در اراضی پایین دست شود. پایین بودن قابلیت نفوذ پذیری خاک با جلوگیری از حرکت آب به عمق خاک ، باعث ایجاد شرایط نامناسب زهکشی می شود. این مقاومت در حرکت آب ممکن است در اثر وجود بافت یا ساختمان نامناسب و یا وجود لایه های سخت شده در خاک باشد. به لایه های اخیر سخت کفه گفته می شود.
30 سانتی متر آب ابیاری در هر هکتار ممکن است حاوی 200 کیلوگرم تا 5 تن نمک باشد بنابراین در زمانی کوتاه مقدار قابل توجهی نمک ممکن است به اراضی تحت ابیاری افزوده شود.
در زمان اجرای اولین پروژه های ابیاری، به دلیل فراوان بودن آب، استفاده بیش از حد از آب به صورت میگرفت. چنین شرایطی باعث بالا آمدن سطح آب زیر زمینی به فاصله 5/1 تا 8/1 متر به سطح خاک نزدیک شد، آب حاوی مقادیر مختلف نمک، از طریق لوله های موئین و تحت عمل کاپیلاری به منطقه ریشه صعود می کند. بنابراین آب زیر زمینی نظیر ابیاری باعث شور شدن خاک خواهد شد.
خاک های شور را می توان به چند روش تعریف کرد. نمونه شاخص آن دارای افق تجمع نمک(سالیک) می باشد. این افق در بافت های درشت در فاصله 125 سانتی متری، در بافتهای متوسط در فاصله 90 سانتی متری و در بافتهای ریز در فاصله 75 سانتی متری از سطح خاک قرار می گیرد. خاک های شور حداقل در بخشی از عمق 25 سانتی متریسطح خاک ، دارای هدایت الکتریکی (EC) بیشتر از 4 دسی زیمنس بر متر(ds/M) می باشند. خاک های شور همچنین دارای pH برابر 5/8 یا کمتر (نسبت به 1:1 آب به خاک در گل اشیاع) در لایه فوق هستند. درصد سدیم تبادلی (ESP) در این خاک ها در اعماق 125 سانتی متری (درخاک های با بافت درشت) 90 سانتی متری (در خاک های با بافت متوسط) و 75 سانتی متری (در خاک های با بافت ریز) کمتر از 15 می باشد. در افلب موارد میزان املاح در خاک های شور به مقدار قابل توجهی فراتر از حد فوق بوده که مشکلاتی را برای خاک ایجاد می کند.
منبع: مرکز مقالات کشاورزی