مروري بر ضد
عفوني كننده ها در بهداشت طيور
مقدمه :
درجهت دستيابي
به بالاترين حد سلامت گله و بهترين بازده در پرورش طيور ضد عفوني كننده هاي خوب و روشهاي مناسب ضد
عفوني ، نقش بسيار مهم و اساسي ايفا مي كند . با كمك واكسنها ، داروها و يك برنامه
منسجم بهداشتي ميتوان گله اي با ميزان پايين وقوع بيماري داشت . يك مسئله اساسي در رسيدن به اين
موقعيت مطلوب كاهش بار آلودگي ميكروارگانيسمهاي بيماريزا اعم از باكتري، ويروس ،
قارچ و انگل و غيره به وسيله ضد عفوني مناسب مي باشد.
هدف ازضد عفوني
دريك مرغداري ، از بين بردن همه ميكروارگانيسم هاي
بيماريزا در سالنها ،محوطه ، وسايل و غيره مي باشدكه در شرايط
عملي رسيدن به اين حد از ضد عفوني غير ممكن است . در عمل هدف از ضد عفوني كاهش
عوامل بيماريزا تا سطح قابل قبول و جلوگيري از ازدياد آنها تا حد بيماريزايي و
كنترل ورود عوامل بيماريزا در طي دوران پرورش مي باشد .
در شرايطي كه بيماري رخ ميدهد ميتوان از ضد عفوني كننده ها جهت
جلوگيري از انتشار بيماري استفاده نمود . ضد عفوني و قرنطينه اولين و
يكي از مؤثرترين روشهاي اعمال مديريت صحيح بهداشتي در گله و كنترل و ريشه كني
بيماريها ميباشد و ضد عفوني در مقايسه با ساير روشهاي پيشگيري از جمله واكسيناسيون
و درمان دارويي نياز به هزينه كمتري داشته و از نظر بهداشت عمومي و بهداشت گله
عوارض سوء كمتري خواهد داشت.
تعريف :
- ضد عفوني يا Disinfection :
عبارت است از
استفاده از عوامل فيزيكي و مواد شيميايي جهت از بين بردن يا متوقف كردن رشد
ميكروارگانيسم هاي بيماريزا (ويروسها ، باكتريها ، قارچها ، انگل ها ) .
عوامل يا موارد
استفاده در جهت اين عمل ضد عفوني كننده Disinfectant خوانده
ميشوند .
بر خلاف آنتي
بيوتيك ها كه در بالاترين غلظت ممكن است ، فقط باكتريواستاتيك باشند و بعد از
چندين ساعت تماس اثر كشندگي بر باكتريها داشته باشند ، ضدعفوني كننده ها عموماً در
مدت كمتري (در طي چند دقيقه ) اثركرده و باكتريها و حتي برخي موارد ويروسها ،
قارچها و انگلها را نيز مي كشند . بعلاوه ضد عفوني كننده ها معمولاً براي سطوح بي
جان استفاده ميشوند و بسياري از آنها در غلظت هاي مورد استفاده براي حيوانات سمي ميباشند. ضد عفوني كننده هاي خاصي كه
براي سطوح بدن حيوانات و انسان بكار ميروند آنتي سپتيك Antiseptic خوانده ميشوند.
ويژگيهاي يك ضد
عفوني كننده ايده ال :
يك ضدعفوني
كننده ايده ال بايد داراي شرايط مهم زير باشد.
1- ارزان و در
دسترس باشد .
2- اثر سريع
داشته باشد .
3- داراي طيف
اثر وسيع برروي باكتريها ، ويروسها ، قارچها ، و غيره باشد .
4-
ميكروارگانيسمهاي مقاوم نسبت به آن ايجاد نشود .
5- بوسيله مواد
آلي غير فعال نگردد .
6- حداقل سميت
را داشته باشد .
7- اثر مخرب
برروي ساختمان و تجهيزات نداشته و از خود رنگ بر جاي نگذارد .
8- براي پوست و
مخاطات حيوان و انسان محرك نباشد .
9-بدون بو و عطر
زننده باشد .
10- در آب (حتي آبهاي سنگين ) به خوبي حل شده و رسوب ندهد
.
11- خاصيت پاك
كنندگي داشته باشد .
12- نفوذپذيري
آن به درزها و شكافها ي سطوح زياد باشد .
13- در مقابل
هوا ، آب ، دما و غيره پايداري شيميايي خوبي داشته باشد .
عمل ضد عفوني
كننده Action of Disinfectant :
ميزان تأثير هر
ضدعفوني كننده به عوامل بسياري از جمله : غلظت ، زمان ، دما ، نوع ميكروارگانيسم (
اعم از ويروس ، باكتري ، قارچ ، انگل ، اسپور ها و … ) ، تعداد ميكروارگانيسمهاي
موجود در محيط و كيفيت محيط بستگي دارد . فعاليت يك ميكروب كش در وحله اول به جنبش
مولكولي ذرات و برخورد ضد عفوني با ميكروارگانيسمهاي هدف بستگي دارد. همچنين غلظت،
دما ، PH و نوع ماده همراه ضد
عفوني (حامل ) بنوبه خود بر جنبش مولكولي ذرات مؤثر هستند .
با افزايش زمان
تماس ضد عفوني كننده ، ميزان نفوذ آن در سطوح بيشتر شده و اثر كشندگي آن بيشتر
خواهد شد . مواد ضدعفوني كننده با توجه به نوع ميكروارگانيسم كه با آن روبرو
ميشوند توانائيهاي مختلفي دارند .
- باكتريها :
اغلب ضد عفوني
كننده ها درشرايط مناسب ميتوانند ميكروبها را بكشند ولي بعضي از آنها فقط سيكل
زندگي باكتريها را مختل مي كنند (باكتريواستاتيك ) يك ضدعفوني كننده ميتواند تحت
شرايط و غلظت خاصي باكتريوسيد و يا باكتريواستاتيك باشد .
- ويروسها :
اثر ضدعفوني
كننده بر روي ويروسها با مشكلاتي مواجه است چون تا زمانيكه ويروسها داخل سلول
ميزبان هستند تحت تأثير قرار نمي گيرند . اغلب ضدعفوني كننده ها فقط به ميزان جزئي
ويروسها را غيرفعال مي كنند . براي غير فعال كردن ويروسها ، ماده ضدعفوني كننده
بايد پروتئين اطراف اسيد نوكلئيك را از هم بگسلد ، اگر فقط پروتئين اطراف اسيد
نوكلئيك تخريب گردد ، اسيد نوكلئيك ويروس ميتواند وارد سلول ميزبان شده و مجدداً
فعال گردد .
از نظر حساسيت
به ضدعفوني ، ويروسها را ميتوان به دوگروه (ليپوفيليك و هيدروفيليك )تقسيم كرد.
ويروسهاي ليپوفيليك داراي پوشش چربي هستند كه آنها را به اغلب ضدعفوني كننده هاي
معمول مورد استفاده در مرغداري حساس مي كند .
درصورتيكه ويروسهاي هيدروفيليك بدون پوشش بوده و بطور كلي حساسيت كمتري به ضدعفوني
كننده ها دارند . بسياري از ويروسها جزء ويروسهاي هيدروفيليك بوده و خطر باقي
ماندن آنها در فارم پس از ضدعفوني وجود دارد . مؤثرترين ضدعفوني كننده ها برروي
اين نوع ويروسها،اسيدهاي آلي ،كلرامين ها،فرم آلدئيدوگلوتار آلدئيد ميباشد .
- قارچها :
ضدعفوني كننده
هايي كه در جوجه كشي و مرغداري استفاده ميشود ، بايد داراي اثر قارچ كشي و
يا جلوگيري از رشد قارچ باشند . همچنين بايد قابليت تخريب و غير فعال كردن اسپور
قارچ را نيز داشته باشند .اغلب قارچ كشها براي قارچ تنها همانند يك سم عمل مي كنند
وسلولهاي قارچي را نابود مي سازند .
- انگلها :
انگلهاي تك
ياخته بخصوص كوكسيديا در بهداشت طيور اهميت بيشتري دارد .
اغلب انگلهاي تك ياخته اي قسمتي ازسيكل زندگي خود را در خارج از بدن ميزبان مي
گذرانندكه دراين مرحله از زندگي بيشترين مقاومت را دارند . تعداد محدودي از مواد
ضدعفوني كننده بر ضد ارگانيسمهاي تك ياخته اي طيور مفيد هستند . مواد شيميايي خاصي براي اين
منظور استفاده ميشوند اما معمولاً به جهت بالا بودن غلظت مورد نياز و عوارض سوء
زياد ، در عمل چندان قابل قبول نيستند.
روش عمل ضدعفوني
كننده ها Mode of Action :
ضد عفوني كننده
ها معمولاً به يكي از روشهاي زير برروي ميكروارگانيسمها اثر مي كنند .
1- دي
هيدراتاسيون و خشك كردن ميكروارگانيسم مثل حرارت
2- ايجاد لايه
ضخيم كشنده در سطح ميكروارگانيسم
3- اثر بر
نفوذپذيري غشاء پلاسمايي سلول با خاصيت سورفاكتنت
4- اثر تخريب بر
پروتئينهاي داخلي بخصوص آنزيمها
5- تغيير شرايط
فيزيكي مثل PH
اثر مواد آلي
برضدعفوني كننده ها :
اصولاً ضد عفوني
كننده ها زماني مؤثرند كه برروي سطوح كاملاً تميز و عاري از مواد آلي بكار روند .
مواد آلي موجود درمحيط به روشهاي مختلفي برضدعفوني كننده هااثر منفي مي گذارند ،
كه عبارتند از:
1- ايجاد پوشش
محافظت كننده بر روي ميكروارگانيسمها
2- ايجاد
تركيبات غير محلول
3- انجام
واكنشهاي شيميايي و توليد موادي بدون اثر ضد عفوني كنندگي
4- جذب مواد
ضدعفوني كننده توسط مواد كلوئيدي موجود در سپوسپانسيونهاي مواد آلي
5- غير فعال
كردن ضدعفوني كننده بوسيله چربيها
انواع ضدعفوني
كننده هاي رايج در صنعت مرغداري :
ضدعفوني كننده
هاي مورد استفاده درصنعت مرغداري از نظر كلي به دو
دسته تقسيم ميشوند :
الف ) ضدعفوني
كننده هاي فيزيكي :
عوامل فيزيكي
متعددي بصورت طبيعي يا مصنوعي مي توانند در مرغداري بعنوان ضدعفوني كننده عمل نمايند. ازجمله
نور ، گرما ، سرما ، خشكي
- نور خورشيد :
فعاليت ضد باكتريايي آن مربوط به طيف ماوراء بنفش آن ميباشد ، بخاطر نفوذپذيري كم
نور U.V. نمي تواند از شيشه و پوششهاي نيمه شفاف
سقف يا غبار عبورنمايد . بنابراين نور خورشيد در داخل ساختمان مرغداري تقريباً بطور كامل بي اثر است .
ب ) ضدعفوني
كننده هاي شيميايي :
مواد شيميايي كه
بعنوان ضدعفوني كننده در صنعت مرغداري بكار ميرود از نظر
مكانيسم عمل و نوع تركيب شيميايي تقسيم بنديهاي مختلفي دارند،دراين مقاله سعي شده
است كه مهمترين وكاربردي ترين انواع ضدعفوني كننده هاي رايج در صنعت طيور كشور مورد بحث و توجه قرار گيرند .
فنلها Phenols :
فنل ( كربوليك
اسيد Carbolicacid ) با فرمول C6 H5OH از مشتقات زغال سنگ قيراندود ميباشد كه بيش از صد
سال پيش كشف شده و اولين ماده ضدعفوني است كه بعنوان آنتي سپتيك در سال 1867 توسط
ليستر مورد استفاده قرار گرفت .
تركيبات فنل در
دماي اتاق بدون رنگ با بوي بسيار مشخص ميباشد . فنل به ميزان كم در آب حل ميشود و در حضور آب شيري رنگ ميشود . در حلالهاي
صابوني بصورت امولسينه عرضه ميشود . فنل با غلظت بالا يك سم پروتوپلاسميك است كه
در سلول نفوذ كرده و ديواره آن را گسسته پروتئين هاي آن را رسوب مي دهد و با غلظت
كمتر فقط سيستم آنزيمي سلول را مختل ميكند .
فنل برروي
باكتريها (گرم مثبت و گرم منفي )وقارچها اثر كشنده دارد اما برروي اسپورها و
ويروسها بسيار ضعيف اثر مي كند . تغيير رقت محلولهاي فنل در ميزان اثر آنها تأثير
بسيار زيادي دارد همچنين بوسيله مواد آلي سريعاً غير فعال ميشود . اغلب فنلها با
مواد ضدعفوني كننده غير يونيزه (كلوئيدي خنثي ) سازگاري نداشته و نبايد با آنها
استفاده شود . ولي با تركيبات آنيونيك (تركيبات يوني با بار منفي ) سازگاري دارند
و در PH قليايي فعالترند چون
محلول ترمي باشند همچنين محلولهاي گرم فنل مؤثرتر هستند . فنل براي ضدعفوني
ساختمان و وسايل در صنعت طيور بكار ميرود .
در سالهاي اخير
تركيبات سنتتيك فنل مانند ، اكليل فنل هاي ساده ، نيتروفنلها و هالوژنهاي فنله به
بازار عرضه شده اند كه نسبت به فنل طبيعي سميت كمتري داشته و براي پوست كمتر محرك
مي باشند . همچنين نسبت به فنلهاي طبيعي گران قيمت بوده و بخاطر اينكه براحتي غير
فعال ميشوند ، در صنعت طيور كاربرد كمتري دارند .
كرزول Cresol :
كرزول (كرسيليك
اسيد Crecylic acid ،كرزول اسيدTricresol acid )
مايع بدون رنگ
بوده كه در معرض نور و هوا به صورتي زرد و نهايتاً+ قهوه اي تيره تغيير رنگ
ميدهد.كرزول بوي همانند فنل دارد و تا حدود 2 % در آب حل گرديده و در آب گرم بهتر حل ميشود. كروزل برروي اغلب باكتريها
(گرم منفي و مثبت ) بخصوص باكتريهاي اسيدفست و اغلب قارچها مؤثر است . برروي
ويروسها اثر كمتري داشته و روي اسپورهاي باكتريها و قارچها مؤثر نيست .
در حضورموادآلي
نسبت به ساير ضدعفوني كننده ها بهتر عمل مي كنند . بنابراين براي ضدعفوني جايگاه
،محوطه ، توريها ، كف سالنها و حوضچه هاي ضد عفوني توصيه ميشود .كرزول با
تركيبات آنيونيك (يون با بار منفي ) سازگاري داشته ولي در حضور تركيبات غيره
يونيزه از ميزان اثر آن كم ميشود و در PH اسيدي
بهتر عمل مي كند .
براي افزايش
حلاليت ، محلول كرزول صابوني شده Saponated
Cresol Solution ( ليزول ) كه تركيبي از 50 % كرزول با 35 % صابون رقيق شده در
هيدروكلرايد ميباشد ، تهيه گرديده است كه با غلظت 2 % بكار ميرود . برخي تركيبات
كرزول بعنوان پاك كننده نيز استفاده ميشوند . ادامه
دارد...........................
منبع:
مرکز مقالات کشاورزی AKE( بزرگترین وبلاگ کشاورزی ایران )